YOKOLMAKTA OLAN ÇOCUK (son)

Bundan önceki üç yazımda Neil Postman'ın, "Çocukluğun Yokoluşu" adlı eserinden yola çıkmış, Eski Yunan'dan başlayarak günümüze değin çocukluğun geçirdiği değişimleri anlatmıştım. Bu yazımda ise "Yokolmakta Olan Çocuk"la ilgili görüş ve düşünceleri toparlayacağım. Bir toplum kendini yeniden üretirken çocukluğu, kimi dönemlerde gerekli, kimi dönemlerde gereksiz kılmıştır. Konumuz dışı ama şu son yıllarda  ülkemizde toplum yeniden şekillendirilmekte, çok çocuklu, evine kapanmış, örtünmüş, kocalarının arkalarına gizlenmiş kadınlar üretilir ve revaçta olurken; bireysel hak ve özgürlüklerine sahip çıkan, eşitlik mücadelesindeki saflarda yer alan kadın gözden düşürülmeye, itibarsızlaştırılmaya (kovulmaya) çalışılmaktadır. Konumuza dönecek olursam; günümüzde çocukluğun 'kovulduğunu' ileri süren Neil Postman, yeni medyanın çocukluğun kovuluşuna neden olduğunu ileri sürmektedir. Hukuk, okul ve spor gibi toplumsal kurumların değişen görüş açılarını, çocuklar ve yetişkinlerin üslup ve stilinin karışıp birleşmesini çocukluğun yokolmakta olduğuna birer kanıt olarak gösteriyor Neil Postman.

TV'lerde artık 13. ve 14. yüzyıllardaki gibi minyatür çocuklar izlemekteyiz. Sanırım geçen yıldı; (programın adını anımsamıyorum) Erol Evgin ve Pınar Altuğ'un sunuculuğunu yaptığı çocuklar arası bir şarkı yarışmasına katılan, yaşları 8-15 arasında değişen çocuklar tıpkı programın sunucuları gibi kostümler ve tuvaletler içinde çıkıyorlardı sahneye. Yüzleri makyajlı, saçları abartılı şekilde yapılmıştı. Bildiğim kadarıyla bu programı, ne RTÜK ne de vatandaşlar eleştirdi. Yetişkin görünümündeki bu çocukların söylediği şarkılar yürek yakan aşklardan söz etmekle kalmıyor, erotizmi çağrıştıran sözler de içeriyordu. Oysa daha düne kadar okullarda çocuk şarkıları öğretilir, pek çok değerli besteci (Muammer Sun bunlardan biridir) çokça çocuk şarkısı bestelerdi. Erotizm de içeren aşk şarkıları öğretmek bir öğretmen için utanılası bir durumdu. Öğretmenlerin yetiştirildiği eğitim kurumlarında hep çocuğa görelik ön planda tutulurdu. TV programlarında hiçbir çocuk şarkısı söylenmiyor. Çocuk şarkılarına yer verilmiyor. TV programları, insanların anladıkları ve istedikleri şeyleri göstermektedirler. Çoğu insan, artık geleneksel ve idealize edilmiş çocuk modelini anlamamakta ve istememektedir. Çünkü bu model, onların yaşantıları ve tasavvurlarını desteklememektedir.

Toplumun bir kesimi yukarıda sözünü ettiğim durumdayken, diğer bir kesimi ise 'dindar ve kindar gençlik' yetiştirme arzusuna kapılarak küçücük kızların başlarını kapattırmakta, onları birer minyatür insan modeline büründürmektedirler. Geçenlerde gazetelerden birinde, bir ilkokulun önünde çekilmiş öğrenci resimleri yayımlandı. Buradaki kızların neredeyse tamamının başları tıpkı öğretmenlerinin başı gibi kapatılmıştı. Hepsinin  formalarının etekleri uzundu. Kızların yoksul görünümü olmasa, öğretmenlerinden ayırmakta zorluk çekiliyordu. Bu ailelerin çocuklarına, içlerinde erotizmi de barındıran aşk şarkıları öğretmedikleri kesin. Ama, onlar da yaşlarını göz önünde bulundurmaksızın dindar olmaları için, çocukların anlamlandıramayacakları soyut kavramları öğrenmeleri dayatmasında bulunuyorlar, ilahiler ezberletiyorlar. Yani, çocuklarını dindar birer yetişkin insan özelliklerine kavuşturma gayreti içindeler.  

Aynı şekilde çocuk edebiyatında da, değişimlerin çoğu medyanınkiyle aynı durumdadır. Çocuk edebiyatında, aileyi ve öğretmenleri eleştiren, var olan eğitim sistemini 'ti'ye alan pek çok çocuk kahramanla karşılaşırız. Pek çoğu, yetişkinlere ders verecek yetkinlikte görür kendini. (Burada, konunun dağılacağını düşünerek, yazar ve kitap adları vermekten, dini kitaplara değinmekten kaçınıyorum.) Yine TV'nin toplum üzerindeki etkisine dönelim. "Eğer, TV'nin içeriğine yakından bakacak olursak, yalnızca "yetişkinleştirilmiş" çocuğun doğuşunu değil, "çocuklaştırılmış" yetişkinin doğuşunun kanıtlarını da bulabiliriz." diyor Neil Postman ve şöyle sürdürüyor açıklamalarını: "Birkaç istisna dışında, TV'deki yetişkinler, işlerini ciddiye almamakta; çocuk bakmamakta; politik ve dinsel eğilimleri olmamakta; hiçbir geleneği temsil etmemekte; ufukları ya da ciddi planları bulunmamakta; kapsamlı konuşmalar yapmamakta ve hiçbir durumda yedi yaşındaki bir çocuğa tanıdık gelen herhangi bir şeyden söz etmemektedir." Kısacası, Neil Postman'ın söylediği gibi; 16. yüzyılda başlamış olan ve çocukların giyim tarzıyla bilinenden ayrı olan bir eğilime giriyoruz. Çocukluk kavramının zayıflaması ile birlikte, çocukluğun simgesel işaretleri de azalmaktadır.

Çocukluğun yokolmasının en önemli işaretlerinden birisi de; saklambaç, körebe, köşe kapmaca, elim sende vs. gibi denetimsiz çocuk oyunlarının son bulmasıdır.  Çocuk oyunları giderek resmi, profesyonel, son derece ciddi bir hale bürünmektedir. 1981'de on ulustan dört bin çocuğu içeren ve Kanada'nın Ontario kentinde bir futbol turnuvası düzenlenmiştir. On yaşındaki çocuklar arasındaki  bu oyunda, babaların saha kenarında tartışmasından kavga çıkmış, oyuncular birbirlerini sert oynamakla ve faul yapmakla suçlamışlardır. Daha sonra anne ve babalar saç saça, baş başa birbirlerine girmişlerdir. Yaşlı başlı antrenörler, çocukları insafsızca ve zorla yönlendirmeye çalışmaktadırlar. Dünya çapında ün elde eden 12 yaşındaki patenciler, yüzücüler, jimnastikçiler oldukça yaygındır. Günümüzde, altı yaşındaki çocuklar bile oyunlarını kendiliğinden olmaksızın dikkatli bir danışmanlık altında ve yoğun bir rekabet düzeyinde oynamaktadırlar. Neil Postman soruyor ve yanıtlıyor: "Neden yetişkinler çocukların özgürlüğünü, kendiliğinden oyun oynama keyfini inkar ediyor? Neden çocukları profesyonel stilde yetiştirme, yoğunlaştırma, gerilime sokma ve medya esrarının insafına teslim etmektedirler? Çünkü, çocukluğun biricikliğine ilişkin geleneksel varsayımlar, hızlıca zayıflamaktadır. Burada farkında olduğumuz şey, oyunun kendiliğindenci biçimde oynanmadığı; şöhret, para, fiziksel koşullanma, sınıf atlama, ulusal gurur gibi amaçlar için oynandığıdır.Çocukluk yiterken çocuğun oyun görüşü de kaybolmaktadır."

Çocuk ve yetişkin görüş açılarının birleşip kaynaşmasına yönelik aynı eğilim eğlence üsluplarında da gözlenmektedir. TV'ye ilişkin 1980 Nielsen Raporu, 18 yaşın üstündeki insanlar olarak tanımlanan yetişkinlerin en beğendikleri programların, 12 ile 17 yaş arasındaki çocukların da en beğendiği 15 program arasında olduğunu belirlemiştir. Araştırmalar göstermiştir ki, şimdilerde çocuğu eğlendiren şey yetişkinleri de eğlendirmektedir. Giyim, yiyecek, oyunlar ve eğlence türdeş bir stile doğru ilerlerken, benzer gelişme dilde de görülmektedir.Gençlerin okum-yazmada "başarı düzeyi" yeterliliğine erişmeleri kapasitesinin azaldığı bilinmektedir. Usavurma ve geçerli sonuçlar çıkarma yeteneklerinin de zayıfladığı bilinmektedir. "Kirli sözcük" denilen yetişkin dili sırları, çocuklar tarafından tümüyle bilinmekle kalmamakta, çocuklar tarafından yetişkinler kadar serbestçe kullanılmaktadır. (Sokakta oynayan çocukların, küfürlü konuşmalarına çoğu kez tanık olmuşumdur) Bu gerçek, görgü kuralları kavramında bir yitişi göstermektedir. Dil, giyim, zevk, yemek alışkanlıkları vs. giderek türdeş, birbirine benzer hale gelirken, toplumsal hiyerarşi düşüncesinde kökenlenen uygarlığın hem uygulamasında hem de anlamında benzer bir çöküş ortaya çıkmaktadır. Günümüz koşullarında yetişkinlik, otorite ve havasının çoğunu yitirmiştir ve yaşlı olana saygı fikri, gülünç hale gelmiştir. Okullarda, "disiplin sorunları" denilen olaylar artmış, "teşekkür ederim" ve "lütfen" gibi geleneksel nezaket ifadeleri azalmıştır.

Bütün bunlar, hem çocukluğun çöküşünün, hem de yetişkinliğin karakterinde paralel bir alçalmanın göstergeleridir. Fakat, aynı sonuca işaret eden bir dizi acı gerçek daha vardır. Örneğin, 1950 yılında, tüm Amerika'da  15 yaşın altında olan yalnızca 170 kişi, FBI'ın ciddi suçlar dediği cinayet, tecavüz, hırsızlık ve şiddetli saldırıdan dolayı tutuklanmışlar. Bu sayı, Amerika'nın, 15 yaşın altında .0004 oranını temsil etmekteymiş. 1950 ile 1979 arasında, çocuklar tarafından işlenen ciddi suçların oranı, %11.000 artmıştır. Ciddi olmayan çocuk suçları ise % 8.300 artış göstermiştir. Git gide, yetişkinlerle çocuk suçları arasındaki farkın hızlıca kapandığı görülmüştür. Bu sonuçlar, Amerika'da meclis üyelerini, çocuk suçlulara yetişkinler olarak davranılması için acele yasa hazırlamaya yöneltmiştir. Pek çok eyalette, çocukların duruşmalarında genellikle uygulanan gizlilik esası kaldırılmıştır.

Çocuk suçluluğunu hem sıklığında hem vahşiliğinde bu hızlı artışın pek çok nedeni olmakla birlikte, en önemli nedeni çocukluk kavramının yitişidir. Çocuklar, psikolojik ve toplumsal çerçevelerin, yetişkinler ile çocuklar arasındaki farkları vurgulamadığı bir toplumda yaşamaktadırlar. Yetişkin dünyası, kendisini çocuklar için anlaşılabilir her tarza açtıkça, çocuklar kaçınılmaz olarak yetişkinlerin suç etkinliğini taklit edeceklerdir. Çocuklar aynı zamanda bu düzenin kurbanlarıdırlar da. Çocuklar suistimal edilmekte şiddet görmektedirler. Çocuklar dövülmektedir; çünkü, onlar çocuk olarak algılanmamaktadır. Kısacası çocuklar, minyatür yetişkinler olarak görülmektedir. Çocukların minyatür yetişkinler olarak algılanması, suç etkinliklerinin yanı sıra, başka eğilimleri de desteklemektedir. Örneğin, çocuklar arasında cinsel etkinliğin artan düzeyi oldukça iyi biçimde kanıtlarla ortaya konulmuştur. Catherine Chilman'ın sunduğu veriler, genç beyaz kızlar için artışın 1960'ların sonundan bu yana keskin olduğunu göstermektedir. Melvin Zelnick ve Jhon Kantner'in çalışmalarına göre tüm ırklar arasında evli olmayan 13-19 yaş arası kadınlar arasındaki cinsel etkinliğin yaygınlığı 1971 ile 1976 arasında % 30 artmıştır. Yani, toplumun % 55'i  19 yaşına kadar cinsel ilişkiye girmiştir.

Görüyoruz ki medya, çocuk ve yetişkin cinselliği arasındaki farkları silme anlamında önemli bir rol oynamıştır. Özellikle TV, tüm nüfusu yüksek bir cinsel heyecan durumu içine sokmakla kalmamakta, eşitlikçi bir cinsel ilişki türüne de vurgu yapmaktadır. Cinsellik, karanlık ve derin bir yetişkin sırrından herkes için hazır olan bir ürüne dönüştürülmektedir. Bütün bunların yanısıra, çocuk ve gençler arasında, uyuşturucu, alkol kullanımlarının da arttığı bilinmektedir. Bu gidiş karşısında her ne kadar çocuk hakları savunucuları olan kurumlar oluşsa, sorunun çözümü konusunda farklı düşünceler ortaya atılsa da, en çarpıcı görüşleri "Doğuştan Kazanılan Haklar" adlı eserinde Richard Farson ortaya koymuştur. Farson, çocuğun bilgilenme, kendi eğitim seçeneğini oluşturma, cinsel özgürlük, ekonomik ve politik güç, hatta kendi yaşam çevresini seçme hakkının hemen geri verilmesini savunur. Ayrıca Farson, ensest, çocuklar yetişkinler arasındaki cinsellik de dahil, tüm cinsel davranışların suçtan arındırılması gerektiğini; kendileri tarafından yönetilen "evler" de dahil olmak üzere çocuklara istedikleri yerlerde ve insanlarla yaşamaları için izin verilmesi gerektiğini de savunur. "Çünkü" der, "yetişkinlerin ilgilerinin içten olmadığına inanıyorum." Neil Postman ise, bu görüşü şöyle değerlendirmektedir;

"Bir yüzyıldan beri nasıl iletişim kurduğumuzu, neyi ilettiğimizi ve her şeyi paylaşma düzeni içinde neye ihtiyaç duyduğumuzu yeniden tasarımlamadığımızdan bu yana, yetişkinliğe ihtiyaç duymadığımız (bunu kabul etmeye cesaret edemememize rağmen) noktasında olduğu gibi çocuklara da ihtiyaç duymadığımız noktasına ulaştık. Farson'un önerilerini bu kadar korkutucu kılan şey, onun ironisiz ya da üzülmeksizin gerçeği açıklamasıdır."

Çocukluğun yokolmaması isteğiyle....